woorden in tijden van verwarring

Juist in deze tijd voel ik de behoefte om te schrijven. Om mij uit te drukken in woorden. Misschien omdat ik probeer niet te verdrinken in het tijdperk waarin we ons nu bevinden maar op zoek ga naar strohalmen, bootjes en drijfbanden om zo al drijvend de kust van de toekomst te bereiken.

Deze column is daar wederom een poging toe. Want het is natuurlijk de vraag of dat lukt met woorden. Toch is iedere roman, ieder gedicht, ieder verhaal een poging daartoe. Een poging te bevatten, te duiden, te verwoorden wat een menselijk leven zoal behelst, ook als de wereld verandert of als hij – zoals nu – in een crisis verkeert. Voor mij kenmerkt deze tijd zich vooralsnog in een woord: verwarring.

Volgens de Dikke van Dale betekent ‘verwarring’, ‘chaos’ of een ‘ordeloze warboel’.  Die laatste twee woorden geven misschien wel het beste weer wat ik bedoel als ik schrijf dat ik in verwarring ben. Het voelt alsof er van alles borrelt, bruist en dwaalt in mij. Zonder dat ik er orde in aan kan brengen, zonder dat ik er grip op krijg. De warboel bestaat uit veel vragen en gedachten. In welk tijdperk zijn we aangekomen? Hoe komen we er weer uit? Wat gaan we doen? En al deze gedachten raken aan zoveel verschillende thema’s.

Verwarring: klimaat?
De lucht is schoner. De lucht is veel schoner. Waar de jongeren vorig jaar nog eindeloos voor door de straten van de wereld moesten marcheren maar niet voor elkaar kregen, doet het corona virus in enkele weken. Mensen met astma kunnen weer ademen, wilde dieren laten zich zien op de snelweg en er zwemmen weer vissen in de wateren van Venetië. Hoeveel levens redt het corona virus doordat mensen niet meer ziek worden van de vieze lucht die zij in ademen? Als we iedere dag de doden zouden tellen van luchtvervuiling waar zou de teller dan op uit komen?

Warboel: doden tellen?
We tellen iedere dag de doden. Maar wat zijn dat voor doden? Kunnen we wel doden tellen? Hoeveel waren er niet gestorven als ze geen corona hadden gekregen? Hoeveel mensen sterven er doordat zij geen behandeling krijgen in het ziekenhuis nu corona patiënten hun plek innemen? En hoeveel doden zouden we iedere dag tellen als we de mensen met honger, de vluchtelingen en uitgebuite arbeiders in sloppenwijken mee zouden tellen? Er overlijden per dag duizenden mensen aan omstandigheden waar we wellicht iets aan zouden kunnen doen. Deze doden tellen we niet. Zijn deze doden minder waard?

Verwarring: solidariteit?
We zijn behulpzaam en lief voor elkaar. We sturen kaartjes naar eenzame ouderen. We klappen voor verpleegkundigen en artsen. Maar klappen we voor hen? Of klappen we om onze eigen angst te bezweren, klappen we omdat we hopen dat ze het volhouden zodat wij als we ziek worden ook de zorg krijgen die we nodig hebben? En rijden we na het klappen vervolgens naar het strand omdat thuis blijven toch echt te veel is gevraagd? Hoe vinden we een vorm voor solidariteit in tijden van crisis?

Warboel: staat?
De staat vaardigt maatregel naar maatregel uit. En wij het volk luisteren gedwee. We laten ouderen alleen in hun kamers, met pijn in ons hart bezoeken we hen niet. We kunnen niet anders. De angst heeft ons in de greep. De angst voor het virus dat we niet zien maar dat er wel is. Welke lange termijneffecten heeft deze ingreep van de staat op de vrijheid van ons leven? Hoever reikt straks de arm van de macht van de staten? In China worden mensen door middel van apps gecontroleerd op hun gezondheid. De staat dringt verder en verder door, tot in onze cellen, net als het virus. Is het staatsvirus misschien uiteindelijk dodelijker dan het coronavirus?

Verwarring: eigen belang?
Criminelen verkopen stofkapjes voor mondkapjes. Bedrijven bewaren een geheim recept waarmee mensen gered zouden kunnen worden. Uiteindelijk gaan ze overstag maar wel met voorwaarden, ze houden de macht bij zichzelf. Waarom het niet gewoon delen in het belang van de gezondheid? Ik denk aan de Tweede Wereld Oorlog waarin mensen geld verdienden aan de joden vervolging en zelfs aan de vergassing van joden. Bedrijven die gas ontwikkelden en leverden om zoveel mogelijk joden in een keer te kunnen vermoorden. Misschien is dit een te grove vergelijking, maar doet het bedrijf dat het recept onthoudt niet hetzelfde? Nee, ze doden niemand direct, maar ze onthouden wel een recept dat levens kan redden. Onder de streep gaat het om de vraag wie er blijft leven en wie er doodgaat door bewust handelen. Of is het al te gemakkelijk om bedrijven te veroordelen en ben ik zelf ook schuldig aan de dood van velen omdat ik kleren draag die door uitgebuite arbeiders zijn genaaid, een mobiele telefoon heb met stoffen uit de mijnen in Congo?

Warboel: moeder aarde?
‘Het is een signaal aan de mensheid van moeder aarde,’ roepen de spirituele leiders. Het is een oproep om ons met de natuur te verbinden, de stilte op te zoeken. Te zorgen voor de aarde waarop we leven. Het zou kunnen. Maar vooralsnog zie ik geen tekenen dat we dat op de langer termijn ook echt gaan doen. We onthouden ons voor even maar verlangen vooral naar het leven dat we leidden voor deze crisis. Ik zie nog geen initiatieven om de stilte voort te zetten. Plannen om werkelijk te zorgen voor de aarde. Kunnen we in ons moderne leven werkelijk luisteren naar wat de aarde nodig heeft? En kunnen we werkelijk terug naar een leven in verbinding met moeder aarde? En hoe dan?

Verwarring: angst?
We zijn vooralsnog bang. Bang dat dit virus ons hele systeem plat legt en we niet meer in staat zijn ons leven te leiden. Het leven dat we gewend waren. Dat ons zo vertrouwd is. Misschien zijn we een vluchteling geworden in eigen land. Alleen met dit verschil. We hebben geen uitvlucht. We kunnen nergens heen. Er is geen veilige haven. We hebben alleen onszelf. We kunnen alleen op onszelf afvaren. Op wie we zijn. En begrijp me niet verkeerd, ik heb deze angst ook. Ook ik heb drie kinderen groot te brengen: wat staat mij als moeder te wachten? Welke toekomst hebben mijn dochters? Wat als het virus muteert en ook jongeren treft? De eerste 16 jarige is in enkele dagen tijd in Frankrijk overleden als gevolg van het virus. Hoe beteugelen we de angst?
 
Warboel: de dood?
Kunnen we de dood nog accepteren? Kunnen we aanvaarden dat de dood bij het leven hoort? Zijn we in staat de dood te omarmen als hij ons tegemoet treedt? Of moet hij kostte wat kost van ons vandaan gehouden worden ook al vraagt dit veel van iedereen die zich inzet om de dood van ons weg te houden? Ook al vraagt dit van ons niet bij onze dierbaren te zijn als zij lijden?  De dood hoort bij het leven. Zonder leven bestaat de dood niet. Misschien geldt dat ook wel andersom? Zonder dood bestaat het leven niet? Zijn we zo bang voor de dood geworden dat onze angst daarvoor ons nu in de greep heeft?

Verwarring: een begin?
Misschien is constateren dat ik in verwarring ben een begin. Een begin om uit de ordeloze warboel een weg te vinden. Een begin om de menselijke waardigheid te behouden in een tijdperk waarvan niemand weet waarheen het gaat. Een begin om in een bootje te stappen, rond te kijken en verder te varen. Richting een onbestemd land. Ik heb de woorden om mee te roeien. En ik hoop dat met iedere roeislag ik een vergezicht ontdek. Iets dat richting geeft.

Want ondanks alle verwarring weet ik dat leven een keuze is. In al mijn verwarring voel ik dat heel scherp. Een keuze om te zoeken naar mogelijkheden om de vrijheid van het leven vorm te geven. Te omarmen wat er gebeurt en daarin een nieuwe weg te ontdekken. Roeien met de woorden die mij gegeven zijn is een begin. Een begin om in vrijheid mens te zijn. Mens te zijn in deze uitzonderlijke tijd. Op zoek te gaan naar menselijke waardigheid ook al lijkt alles waarop we ons leven hadden gebouwd in een te storten. Dat is geen gemakkelijke opgave. Maar door te beginnen met zoeken, is er in ieder geval een begin. Misschien vinden we zelfs nieuwe woorden om het menselijk leven in uit te drukken en leidt deze periode tot werkelijke solidariteit, ook tot ver over onze landsgrenzen heen.